تفکر خلاق چیست؟
تفکر خلاق چیست و چگونه پرورش می‌یابد؟ تفکر خلاق یکی از ده مهارت زندگی است که علم روان شناسی آن را برای رشد ضروری می‌داند.
این مهارت به افراد کمک می‌کند تا دنیای پیرامون خود را به شیوۀ دیگری ببینند. مهارت تفکر خلاقانه و پرورش آن باعث می شود فرد همواره خلاقیت و نو آوری بیشتری به خرج دهد و نسبت به دیگران در زمینه‌های مختلف موفقیت بیشتری کسب نماید.
تفکر خلاق
با تفکر خلاق، فرد در زمینه دیگر مهارت‌ها نیز بهتر عمل می‌کند. برای مثال کسی که مهارت حل مسئله توام با تفکر خلاق دارد، راه حل‌های بهتری برای مسائل‌اش می‌یابد. با آگاهی از روش‌های به دست آوردن تفکر خلاق می‌توانید این مهارت را در خود پرورش داده و به موفقیت برسید.
منظور از تفكر خلاق چيست؟ كاربرد آن كجاست؟ چه مواقعي نبايد از تفكر خلاق استفاده كنيم؟ تفاوت و رابطه اين روش تفكري با روش هاي تفكري ديگر چيست؟ چرا بايد از تفكر خلاق استفاده كنيم؟ اگر از آن استفاده نكنيم چه پيش مي‌آيد؟
آيا توانايي تفكر خلاق در همگان وجود دارد، يا تنها عده اي از آن برخوردارند؟
علل متفاوت بودن ميزان شكوفايي آن در افراد مختلف چيست؟ عوامل موثر و موانع شكوفا شدن آن، كدامند ؟
آيا توانايي تفكر خلاق، اكتسابي است؟
چگونه توانايي تفكر خلاق را به دست آوريم؟ (در خود شكوفا سازيم؟) از كجا آغاز كنيم؟…
اين سؤالات از جمله سؤالات مهمي هستند كه پيرامون تفكر خلاق مطرح اند.
جهت آشنايي با اين روش تفكري، قصد داريم به تعدادي از سؤالات مطرح شده بپردازيم.
براي درك تفكر خلاق، ابتدا مروري بر تعريف تفكر مي‌نماييم.از يك ديدگاه، تفكر، عملي ذهني است و زماني مطرح مي گردد كه انسان با مسئله اي مواجه است و خواستار حل آن است. در اين هنگام در ذهن، تلاشي براي حل مسئله آغاز مي گردد كه اين تلاش ذهني را، تفكر مي نامند.
فعاليت براي حل مسئله، از مراحلي تشكيل شده است كه از تعريف مسئله به طور شفاف، روشن و ملموس، آغاز مي گردد و با پيدا كردن راه حل هايي براي حل مسئله ادامه مي يابد و با به كارگيريِ عملي بهترين راه حل و يافتن جواب نهايي به پايان مي رسد.
هر يك از روش هاي تفكري را مي توان متدهايي دانست كه به كمك آنها، قسمتي از فرايند حل مسئله، با موفقيت طي مي شود. بر اين اساس تفكر خلاق (يا به بيان دقيق تر، روش هاي تفكر خلاق) شيوهايي تفكري هستند كه به كمك آنها و براي حل مسئله، راه حل هاي و متنوعي به دست مي آيد.
از اين طريق احتمال دستيابي به مناسب ترين راه حل بالا مي رود.
نمايند، در صورتي كه هر يك از آنها، تنها قسمتي از كار حل مسئله را به عهده دارند. به عنوان مثال: وظيفه تفكر خلاق در فرآيند حل مسئله، تنها یافتن راه حل است.
با تفكر خلاق بهترين راه حل هم انتخاب نمي شود، بلكه فقط یافتن راه حل، صورت مي‌گيرد. يكي از معضلات روش هاي تفكري، توقعاتي است كه در ذهن اغلب افراد نسبت به اين روش ها وجود دارد.
هر روش تفكري، براي قسمت خاصي از فرايند حل مسئله به كار مي‌رود و داراي فضا و حال و هواي ويژه‌اي است. براي مثال در مرحله تنظيم صورت مسئله و يا در مرحله انتخاب بهترين راه حل از ميان راه حل هاي به دست آمده، فضاي ذهني، فضايي جدي و رسمي است.
هنگامي كه براي حل مسئله از تفكر خلاق جهت ايده يابي استفاده مي‌شود، فضاي ذهني، فضايي نرم و لطيف، شوخ و غير رسمي است. از خطرات و معضلاتي كه امكان وقوع آن در فرايند حل مسئله وجود دارد، عدم رعايت اين فضاهاي ذهني است.
برای مثال: در جايي كه فضا جدي است، (مرحله انتخاب مناسب ترين راه حل، از ميان راه حل ها ) غير رسمي و شوخ برخورد كرد (يعني فضاي ذهني تفكر خلاق را داشت) و يا در جايي كه فضاي غير رسمي لازم است (فضاي لازم براي تفكر خلاق) جدي بود.
بسياري از انسان ها در زندگي خود به نوعي با مسئله اي مواجه اند و در نتيجه بايد براي حل آن تلاش كنند. در بسياري از موارد، افراد داراي مسائل مشابه و مشتركي هستند به عنوان مثال مسئله تأمين معاش، مسائل خانوادگي و اجتماعي و …
فوائد داشتن تفکر خلاق
داشتن مهارت تفکر خلاق در طول زندگی به غنای زندگی افراد کمک می‌کند. چرا که با استفاده از خلاقیت می‌توان چالش و هیجان بیشتری را به زندگی وارد کرد. افراد خلاق به میزان بیشتری آرزوهای خود را دنبال کرده و احساس ماجراجویی و لذت بیشتری را نیز تجربه می‌کنند.
علاوه بر این‌ها خلاقیت به افکار تخیلی و تحلیلی جهت می‌دهد. آنها را یکپارچه کرده و باعث ایجاد تعادل در مسیر تفکر می‌شود.
ویژگی های افراد خلاق
افرادی که تفکر خلاق را به میزان مطلوبی در خود پرورش داده‌اند می توانند مسائل زندگی خود را به شیوه‌های متفاوت و جدیدی حل کنند. این افراد به خاطر وجود خلاقیت دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند که موارد زیر نمونه‌هایی از آن‌هاست:
- به نو آوری و تصمیم گیری مستقل علاقه دارند.
- افراد با تفکر خلاق، پدیده‌های پیچیده را به پدیده‌های ساده ترجیح می‌دهند.
- از پدیده‌های جزئی قواعد کلی را استخراج کرده و بالعکس می‌توانند از یک قاعدۀ کلی راه حل جزئی و عینی استنتاج نمایند.
- می‌توانند به خوبی بین تفکر منطقی و تفکر غیر منطقی هماهنگی ایجاد کنند.
- برای آنها انگیزه‌های درونی نظیر خودشکوفایی بیشتر از محرک‌ها و انگیزه‌های بیرونی نظیر تحسین دیگران، به دست آوردن پول و موارد این چنینی اهمیت دارد.
شرایط ابراز تفکر خلاق
تفکر خلاق به عنوان یکی از مهارت‌های زندگی، قابلیت پرورش و بهبود دارد. اما برای این امر باید شرایط لازم فراهم شود تا فرد بتواند این توانایی را در خود پرورش دهد. تفکر خلاق در شرایط زیر بهتر رشد می‌کند:
آزادی در ابراز عقاید
در شرایط و موقعیت‌هایی که افراد می‌توانند بدون ترس و اضطراب عقاید خود را آزادانه بیان کنند، خلاقیت بیشتر رشد می‌یابد. برای مثال آزادی در خانواده یکی از شروط پرورش خلاقیت در کودکان است.
داشتن فرصت و زمان کافی
اعمال محدودیت زمانی فرد را از عمل خلاقانه باز می‌دارد، چرا که زمان معمولا برای یادگیری اهداف از قبل تعیین شده مشخص می‌شود.
مهم دانستن اشتباهات
آگاهی از اشتباهاتِ خود نقش اساسی در شکل گیری تفکر خلاق دارد، چرا که این اشتباهات تفکر شما را به جلو هدایت می‌کنند.
اعتماد داشتن به دانش و مهارت‌های شخصی
هنگامی که فرد به خود و توانایی‌هایش اعتماد داشته باشد، می‌تواند با تکیه بر آنها چیزهای منحصر به فردی بیافریند. بدون این اعتماد، فرد جرات امتحان راه‌حل های جدید را پیدا نخواهد کرد. در واقع تفکر خلاق نیاز به جرات مندی دارد.
توصیه های عملی برای رشد تفکر خلاق در کودکان
وجود تفکر خلاق برای رشد و حیات یک جامعه ضروری است. اگر این ویژگی از همان مراحل کودکی پرورش یابد، فرد فرصت بیشتری برای خودشکوفایی پیدا خواهد کرد.
به همین دلیل بسیاری از والدین به دنبال روش‌های تربیتی برای پرورش خلاقیت در کودک خود هستند تا خلاقانه بیاندیشد و رفتار کند. یکی از آنها استفاده از هنر برای پرورش خلاقیت است.
اگر شما هم می‌خواهید تفکر خلاق را در فرزند خود ایجاد کنید و برای رشد آن بکوشید به توصیه‌های زیر دقت نمایید:
– برای فرزند خود سوالاتی مطرح کنید که او را به حدس زدن و فکر کردن درباره علت‌ها و معلول‌های اتفاقات تشویق کند.
– در هنگام گرفتن تصمیمات ساده با فرزندتان گفتگوهای صمیمانه برقرار کنید و اجازه دهید تا او هم نظرات خود را آزادانه بیان کند.
– ایده‌هایی را که فرزندتان مطرح می‌کند را جدی بگیرید و از آنها مشتاقانه استقبال کنید.
– هنگامی که او نظر یا کار خلاقانه‌ای انجام می‌دهد با استفاده از تشویق‌های کلامی این رفتار را تقویت کنید.
– برای فرزندتان معما طرح کنید. او را در معرض چالش و مجهولات گوناگون قرار دهید.
– برای پرورش تفکر خلاق، فرزندتان را به پرسیدن و جستجوی راه حل‌ها عادت دهید.
– او را از آزمون و خطا نترسانید و او را در جهت این کار تشویق کنید.
منبع:
