تفکر واگرا چیست؟
احتمالا برای شما هم پیش آمده با مشکل خاصی مواجه شوید که راه‌حل‌های موجود به کارتان نیاید و نیازمند روش‌های جدید و خلاقانه باشید؛ اما با خود فکر کرده‌اید چطور می‌توانید از زاویه‌ای دیگر به مشکلات نگاه کرده و راه‌حل‌های جدید پیدا کنید؟پاسخ شما یک کلمه است: تفکر واگرا.
شاید داشتن تفکر واگرا و نگرشی متفاوت کمی سخت به نظر برسد، اما در صورتی که بدانید منظور از تفکر واگرا دقیقا چیست و چگونه می‌توانید این مهارت را در خود تقویت کنید، شما هم قادر خواهید بود برای حل مشکلاتی که سر راهتان قرار گرفته، از ایده‌های نو و خلاقانه استفاده کنید.
چیزی که برای رسیدن به تفکر واگرا به آن نیاز دارید، تفکر درباره موضوعات مختلف و فراتر از هر چهارچوب و محدودیتی است که در ذهن دارید. این نگرش آزادانه به شما کمک می‌کند ایده‌هایی را کشف کنید که تمرکز بر محدودیت‌ها مانع از خلق آنها می‌شود.
تفکر واگرا عبارتست از : بررسی راه حل های گوناگون که مستلزم دیدن تمامی راه حل های ممکن و یا ابداع راه حل های جدید است . زیرا در این روش افکار فرد در جهات متعدد و متنوع سیر می کند.
هیلگارد، یکی دیگر از محققان شناخته شده در این زمینه، معتقد است که در فرایند خلاقیت، فرد در مواجهه با مسئله تمامی راه حل های ممکن را بررسی می کند و سپس بهترین راه حل را انتخاب می نماید.
به عبارت دیگر، او هم از تفکر واگرا و هم از تفکر هم گرا استفاده می کند. در نتیجه می توان گفت که خلاقیت شامل هر دو نوع تفکر می شود. با این همه خلاقیت با تفکر واگرا هم بستگی بیشتری دارد.
تفکر واگرا
یکی از ابزار مهم برای رشد خلاقیت داشتن تفکر واگرا است. گلیفورد معتقد است که شیوه های تفکر واگرا و تفکر هم گرا زمینه خلاقیت و سنجش توانایی های آفریننده هستند.
در ساخت ذهنی، هم تفکر واگرا و هم تفکر هم گرا نقش اساسی دارند اما تفاوت آنها در اینست که در تفکر هم گرا نتیجه تفکر از پیش معلوم است یعنی در این نوع تفکر همیشه فقط یک جواب (درست یا غلط) وجود دارد. درصورتی که در تفکر واگرا یک جواب قطعی وجود ندارد بلکه تعداد زیادی جواب وجود دارد که، از نظر منطقی ، ممکن است هریک از آنها به گونه ای درست باشد.
منظور از تفکر واگرا در خلاقیت چیست؟
یکی از عواملی که باعث تمایز و تفاوت انسان‌ها از هم شده و باعث می‌شود بعضی افراد به عنوان فردی خلاق بشناسید، داشتن تفکر واگرا است. اما منظور از تفکر واگرا یا Divergent thinking چیست؟
اواسط قرن بیستم، روانشناسی به نام جی‌پی‌گیلفورد تفکر جدیدی با نام تفکر واگرا معرفی کرد. این تفکر از عناصر اصلی و مهم در ارتقاء و توسعه خلاقیت به حساب می‌آید. او در تعریف خود از تفکر واگرا می‌گوید:
«تفکر واگرا به فرآیند فکری گفته می‌شود که در آن افراد از زوایایی متفاوت و غالبا خارج از چهارچوب‌های عادی و سنتی به مسائل نگاه کرده و راهحلها و ایده‌های جدیدی پیدا می‌کنند.»
به طور کلی در این نوع نگرش باید دنبال پیدا کردن همه پاسخ‌های ممکن بدون توجه به کارآمد بودن یا نبودن آنها باشید. به این ترتیب، در این نوع نگرش شما فارغ از آن که بعضی ایده‌ها ممکن است در ظاهر عجیب و غیرعملی به نظر برسند، صرفا دنبال خلق هرچه بیشتر ایده‌های خلاقانه هستید.
هدف از این سبک تفکر، در نظر گرفتن ایده‌های مختلف درباره یک موضوع خاص و در مدت کوتاه است.
اما تفکر واگرا گاهی اوقات باعث افزایش ریسک موفقیت کارها نیز می‌شود. به همین دلیل، در مقابل تفکر واگرا نوع دیگری از نگرش به نام تفکر همگرا وجود دارد. در تفکر همگرا، افراد بر اساس عقل و منطق تصمیم گرفته و به همین دلیل خطر اشتباه را کاهش می‌دهند.
نمونه بارز تفکر همگرا زمانی است که در امتحانات چند گزینه‌ای شما تنها مجاز به انتخاب یک گزینه هستید. هرچند ممکن است معتقد باشید چند گزینه درست وجود دارد، اما باید فقط جوابی را که از سایرین درست‌تر است، انتخاب کنید.
بنابراین اگرچه این دو فرایند تفکر، تفاوت زیادی باهم دارند، اما تفاوت‌های موجود به معنای خوب یا بد بودن یکی از آنها نیست؛ بلکه این دو نگرش مکمل هم است و تفکر واگرا برای رسیدن به بهترین راه‌حل، متکی به تفکر همگراست.
به همین دلیل، زمانی که با استفاده از تفکر واگرا به انبوهی از ایده‌های نو می‌رسید، لازم است با تفکر همگرا به بررسی ایده‌ها بپردازید و بهترین آنها را انتخاب کنید. همچنین اگر با استفاده از تفکر واگرا، ایده جدیدی پیدا می‌کنید، بی‌شک تفکر همگرا می‌تواند برای اثبات کارایی آن دلایل قانع‌کننده‌ای پیدا کند.
تقویت تفکر واگرا
برای دستیابی به این تفکر لازم است ویژگی‌های شخصیتی زیر را داشته یا آنها را در خود تقویت کنید:
ریسک‌پذیری
از جسارت و تفکر فراتر از مرزها نترسید. بی‌شک پذیرش ایده‌های جدید و متفاوت نیاز به روحیه ریسک پذیری دارد.
اصالت
شما برای دستیابی به ایده‌های جدید، باید ظرفیت کشف ایده‌هایی را داشته باشید که دیگران قبلا به آن فکر نکرده‌اند و اصیل و ناب محسوب می‌شوند.
تخیل
برای داشتن تفکر واگرا باید با قوه تخیل خود به تجسم ایده‌هایی بپردازید که وجود خارجی ندارند.
انعطاف‌پذیری
برای رسیدن به خلاقیت و پذیرش ترکیب ایده‌های غیرمنتظره درباره یک موضوع خاص، ذهنی باز داشته باشید.
پیچیدگی
برای رسیدن به تفکر واگرا باید با یک تفکر پیچیده، ایده‌های خلاقانه و چندوجهی خلق کنید.
کنجکاوی
برای توجیه‌پذیری ایده‌های جدید باید به دانش اشتیاق داشته و با پرسیدن سوالات گوناگون ذهنتان را برای خلق ایده‌هایی خلاقانه ورزیده کنید.
چرا مهارت تفکر واگرا اهمیت دارد؟
لازمه پیشرفت در دنیای امروز، به کارگیری خلاقیت در همه جوانب زندگی است؛ اما نباید فراموش کنیم اولین گام برای تقویت خلاقیت و داشتن ایده‌های خلاقانه، توانایی نگرش متمایز یا همان تفکر واگراست.
این تفکر به شما کمک می‌کند نسبت به موضوعاتی که در محیط اطرافتان در حال رخ دادن هستند، دید جدیدی پیدا کنید و از این طریق بتوانید در حل مسائل پیش‌رو به طرز موثر‌تر و خلاق‌تری عمل کنید.
در طول تاریخ هم انسان‌ها با همین نگرش خاص توانسته‌اند برای حل مسائل مختلف راه‌حل‌های جدید پیدا کنند، اختراعات متنوع داشته باشند و حتی قانون‌های جدید به تصویب برسانند.
یکی دیگر از مزایای تفکر واگرا این است که اگر در سِمت رهبری قرار دارید، با استفاده از این تفکر قادر هستید بیشتر از افراد دیگر، در شرایط پیش آمده و سایر موضوعات تاثیرگذار روند کاری خود انعطاف‌پذیر باشید.
علاوه‌براین، اگر قصد دارید به کارآفرینی موفق تبدیل شوید؛ این نوع تفکر را نیاز احتیاج دارید. امروزه کارآفرینان بزرگی مثل ایلان ماسک به دلیل خلاقیت‌های بی‌حدومرزش می‌شناسند. این فرد با تفکر واگرا همیشه فراتر از چارچوب‌های زمان خود فکر می‌کند.
تفکر واگرا می‌تواند در تبدیل شما به یک مذاکره‌کننده موفق هم تاثیرگذار باشد. با تفکر واگرا می‌توانید مسائل را از ابعاد مختلف بررسی کرده و راه‌حل‌های بیشتری که به نفع هر دو طرف درگیر معامله است، پیدا کنید. به این ترتیب قادر خواهید بود مذاکره را به شکل موثرتری پیش برده و در آن موفق‌تر عمل کنید.
البته این نکته را هم در نظر داشته باشید که رسیدن به تفکر واگرا همیشه کار آسانی نیست. مجموعه‌ای از عوامل عاطفی و ساختاری وجود دارند که مانع تفکر واگرا می‌شوند. شما باید با غلبه بر این موانع، قوه تخیل خود را تقویت کرده و بتوانید با نگرشی متفاوت به موضوعات توجه کنید.
مهم‌ترین موانع تفکر واگرا عبارت هستند از:
زمان
در تفکر واگرا شما نمی‌توانید مدت زیادی روی یک ایده تمرکز کنید، بلکه باید در مدتی کوتاه، مجموعه‌ای از ایده‌ها و راهحلها را پیدا کنید، چراکه با طولانی شدن زمان تمرکز روی ایده‌ها، شما درگیر تفکر منطقی شده و نمی‌توانید خارج از چهارچوب‌ها و به شکل کاملا آزاد و خلاقانه به موضوعات فکر کنید.
ساختار
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تفکر واگرا نداشتن چهارچوب و ساختار مشخص است، چراکه تمرکز بر ساختار از شکل‌گیری ایده‌های متعدد و جدید جلوگیری می کند.
ترس
شایع‌ترین مانع در تفکر واگرا ترس از مورد قضاوت قرار گرفتن است. خیلی از افراد به دلیل ترس از اینکه توسط جامعه مورد تمسخر یا قضاوت قرار بگیرند، هیچوقت سراغ تفکر واگرا نمیروند.
باید به خاطر داشته باشید افرادی که توانسته‌اند بر این ترس غلبه کنند، بعضی اوقات موفق به ارائه راهحلها و ایده‌هایی شده‌اند که زندگی میلیون‌ها انسان را به گونه‌ای مثبت تحت‌تاثیر قرار داده است.
منبع:
